Methodology

Ka kutloisiso ea eona e tloaelehileng, methodology ke thuto ea mekhoa ea lipatlisiso. Leha ho le joalo, lentsoe lena le ka boela la bolela mekhoa ka boeona kapa puisano ea filosofi ea likhopolo tse amanang le semelo. Mokhoa ke mokhoa o hlophisitsoeng oa ho tlisa sepheo se itseng, joalo ka ho fumana tsebo kapa ho netefatsa likopo tsa tsebo. Hangata sena se kenyelletsa mehato e fapaneng, joalo ka ho khetha sampole, ho bokella lintlha ho tsoa sampoleng ena, le ho hlalosa lintlha. Boithuto ba mekhoa bo amana le tlhaloso e qaqileng le tlhahlobo ea lits'ebetso tsena. E kenyelletsa likarolo tsa tlhahlobo ka ho bapisa mekhoa e fapaneng. Ka tsela ena, ho hlahlojoa hore na ba na le melemo efe le mathata afe le hore na ba ka sebelisoa bakeng sa lipakane life tsa lipatlisiso. Litlhaloso le litlhahlobo tsena li ipapisitse le menahano ea semelo sa filosofi. Mehlala ke mokhoa oa ho nahana ka liketsahalo tse ithutoang le seo e leng bopaki ba tsona kapa bo khahlanong le tsona. Ha e utloisisoa ka kutloisiso e pharaletseng, mokhoa oa ho etsa lintho o boetse o kenyelletsa puisano ea litaba tsena tse sa bonahaleng.

Methodology ka tloaelo e arotsoe ka lipatlisiso tsa palo le boleng. Patlisiso ea bongata ke mokhoa o ka sehloohong oa mahlale a tlhaho. E sebelisa litekanyo tse nepahetseng tsa linomoro. Sepheo sa eona hangata ke ho fumana melao ea bokahohle e sebelisetsoang ho bolela esale pele ka liketsahalo tsa nakong e tlang. Mokhoa o ka sehloohong oa saense ea tlhaho o bitsoa mokhoa oa saense. E kenyelletsa mehato e kang ea ho shebella le ho theha khopolo-taba. Mehato e meng ke ho leka khopolo-taba ka ho sebelisa teko, ho bapisa litekanyo le liphello tse lebeletsoeng, le ho phatlalatsa liphuputso.

Patlisiso ea boleng bo holimo e na le sebopeho sa mahlale a kahisano 'me e fana ka matla a fokolang ho litekanyo tsa lipalo. E ikemiselitse haholo kutloisisong e tebileng ea moelelo oa liketsahalo tse ithutoang mme e fokotsehe melaong ea bokahohle le ea ponelopele. Mekhoa e tloaelehileng e fumanehang ho mahlale a sechaba ke lipatlisiso, lipuisano, lihlopha tse tsepamisitsoeng maikutlo, le mokhoa oa sehlopha sa mabitso. Li fapane ho ea ka boholo ba mehlala ea tsona, mefuta ea lipotso tse botsoang, le maemo a akaretsang. Lilemong tse mashome tsa morao tjena, bo-rasaense ba bangata ba kahisano ba qalile ho sebelisa lipatlisiso tsa mekhoa e tsoakaneng, e kopanyang mekhoa ea lipalo le ea boleng.

Lipuisano tse ngata ka mokhoa oa mekhoa li ameha ka potso ea hore na mokhoa oa ho leka-lekanya o phahametse, haholo-holo hore na o lekane ha o sebelisoa sebakeng sa sechaba. Litsebi tse 'maloa tsa theorists li hana mokhoa oa ho ruta ka kakaretso. Ka mohlala, ba bang ba pheha khang ea hore ha e na thuso kaha mekhoa e lokela ho sebelisoa ho e-na le ho ithutoa. Ba bang bona ba re e kotsi hobane e khina tokoloho le boqapi ba bafuputsi. Hangata litsebi tsa methodologists li arabela khanyetso ena ka ho bolela hore mokhoa o motle o thusa bafuputsi ho fihlela likhopolo tse tšepahalang ka tsela e atlehang. Khetho ea mokhoa hangata ke ea bohlokoa kaha boitsebiso bo tšoanang ba 'nete bo ka lebisa liqetong tse sa tšoaneng ho itšetlehile ka mokhoa oo motho a o sebelisang. Thahasello ea mekhoa ea mekhoa e eketsehile lekholong la bo20 la lilemo ka lebaka la bohlokoa bo ntseng bo eketseha ba mosebetsi oa lihlopha tse fapaneng le litšitiso tse sitisang tšebelisano e ntle.

Litlhaloso

Lentsoe "mokhoa" le amahanngoa le meelelo e fapaneng. Tšebelisong ea eona e tloaelehileng haholo, e bua ka mokhoa, sebakeng sa mekhoa ea ho etsa lipatlisiso, kapa lipuisanong tsa filosofi tsa menahano ea semelo e amehang lits'ebetsong tsena. Bafuputsi ba bang ba khetholla mekhoa ho mekhoa ea mekhoa ka ho lumela hore mekhoa ke mekhoa ea ho bokella lintlha ha mekhoa ea ho etsa lipatlisiso e le mekhoa e mengata ea lipatlisiso e khethollang mokhoa oa ho etsa morero oa lipatlisiso. Ka kutloisiso ena, mekhoa e kenyelletsa boitlamo bo fapaneng ba khopolo-taba mabapi le sephetho se reriloeng sa lipatlisiso.

E le mokhoa

Lentsoe "methodology" ka linako tse ling le sebelisoa joalo ka lentsoe "mokhoa". Mokhoa ke mokhoa oa ho fihlela sepheo se itseng se boletsoeng esale pele. Ke mokhoa o reriloeng le o hlophisitsoeng oa ho rarolla bothata ba khopolo-taba kapa bo sebetsang. Tabeng ena, mekhoa e fapane le mekhoa e lokolohileng le e sa hlophisoang ea ho rarolla mathata. Ka mohlala, lipalo-palo tse hlalosang ke mokhoa oa ho hlahloba lintlha, ho ratana ha radiocarbon ke mokhoa oa ho tseba lilemo tsa lintho tse phelang, sautéing ke mokhoa oa ho pheha, 'me thuto e thehiloeng morerong ke mokhoa oa thuto. Hangata lentsoe "tegeniki" le sebelisoa joalo ka lentsoe le tšoanang puong ea thuto le ea letsatsi le letsatsi. Hangata mekhoa e kenyelletsa letoto le hlakileng la liqeto le liketso tse lokelang ho sebelisoa tlas'a maemo a itseng, hangata li ka hlalosoa e le tatelano ea litaelo tse ka phetoang. Sepheo sa ho latela mehato ea mokhoa ke ho tlisa sephetho se tšepisitsoeng ke eona. Boemong ba ho botsisisa, mekhoa e ka hlalosoa e le litsamaiso tsa melao le mekhoa ea ho sibolla maemo a tloaelehileng a tlhaho, sechaba le monahano. Ka kutloisiso ena, mokhoa oa ho etsa lintho o ka bolela mekhoa e sebelisoang ho fihlela tsebo e ncha kapa mekhoa ea ho netefatsa le ho thetsa litseko tse seng li le teng tsa tsebo. Sena se kenyelletsa lintlha tse fapaneng tse amanang le pokello ea data le tlhahlobo ea tsona. Mabapi le pokello, e kenyelletsa bothata ba lisampole le mokhoa oa ho bokella data ka boyona, joalo ka lipatlisiso, lipuisano, kapa tlhokomeliso. Hape ho na le mekhoa e mengata ea hore na data e bokelletsoeng e ka hlahlojoa joang ho sebelisoa lipalo-palo kapa mekhoa e meng ea ho e hlalosa ho ntša liqeto tse khahlisang.

E le ho ithuta mekhoa

Leha ho le joalo, litsebi tse ngata tsa likhopolo-taba li hatisa phapang pakeng tsa mantsoe "mokhoa" le "mokhoa". Ntlheng ena, mokhoa oa ho ithuta o ka hlalosoa e le "thuto kapa tlhaloso ea mekhoa" kapa "tlhahlobo ea melao-motheo ea mekhoa, melao le lipolelo tse sebelisoang ke taeo". Boithuto bona kapa tlhahlobo e kenyelletsa ho sibolla maikutlo le litloaelo tse amanang le mekhoa e fapaneng le tlhaloso e felletseng ea meralo ea lipatlisiso le tlhahlobo ea maikutlo. E boetse e kenyelletsa likarolo tsa tlhahlobo: mefuta ea pokello ea lintlha, maano a ho lekanya, le mekhoa ea ho sekaseka lintlha li bapisoa 'me melemo le mefokolo ea tsona e amanang le lipheo le maemo a fapaneng a lipatlisiso lia hlahlojoa. Ntlheng ena, mokhoa oa ho etsa lipatlisiso o fana ka litsebo, tsebo, le tataiso e sebetsang e hlokahalang ho etsa lipatlisiso tsa saense ka mokhoa o atlehileng. E sebetsa e le tataiso bakeng sa liqeto tse fapaneng tseo bafuputsi ba lokelang ho li nka tšebetsong ea mahlale.

Mokhoa o ka utloisisoa e le motheo o bohareng pakeng tsa mekhoa e itseng ea konkreite le litaba tse sa bonahaleng le tse akaretsang tse tšohloang ke filosofi ea mahlale. Tabeng ena, mokhoa o tla ka mor'a ho hlahisa potso ea lipatlisiso 'me o thusa bafuputsi ho etsa qeto ea hore na ba sebelise mekhoa efe ts'ebetsong. Ka mohlala, mokhoa oa ho etsa lisampole o lokela ho thusa mofuputsi ho etsa qeto ea hore na ke hobane'ng ha mokhoa o mong oa ho etsa sampole o le molemo ho o mong tabeng e itseng kapa ke mofuta ofe oa tlhahlobo ea data o ka tlisang liphello tse molemo ka ho fetisisa. Methodology e fihlela sena ka ho hlalosa, ho hlahloba le ho fana ka mabaka a mekhoa. Joalo ka ha ho na le mekhoa e fapaneng, ho boetse ho na le mekhoa e fapaneng. Mekhoa e fapaneng e fana ka mekhoa e fapaneng ea hore na mekhoa e hlahlojoa le ho hlalosoa joang 'me kahoo e ka fana ka litlhahiso tse fapaneng mabapi le mokhoa o ka sebelisoang tabeng e itseng.

Ho ea ka Aleksandr Georgievich Spirkin, " mokhoa ke tsamaiso ea melao-motheo le litsela tse akaretsang tsa ho hlophisa le ho hlophisa liketsahalo tsa khopolo-taba le tse sebetsang, hape le khopolo ea tsamaiso ena". Helen Kara o hlalosa methodology e le "moralo oa maemo bakeng sa lipatlisiso, morero o momahaneng le o utloahalang o theiloeng holim'a maikutlo, litumelo, le litekanyetso, tse tataisang liqeto tseo bafuputsi ba li etsang". Ginny E. Garcia le Dudley L. Poston ba utloisisa mokhoa oa ho etsa lintho e le melao e rarahaneng 'me e hlalosa lipatlisiso tse tataisang kapa e le tlhahlobo ea melao le mekhoa e joalo. E le sehlopha sa melao le li-postulates, mokhoa o hlalosang taba ea tlhahlobo hammoho le lisebelisoa tsa mohopolo tse sebelisoang ke tlhahlobo le meeli ea tlhahlobo. Hangata merero ea lipatlisiso e laoloa ke mokhoa o hlophisitsoeng o tsejoang e le mokhoa oa ho etsa lipatlisiso. Sepheo sa ts'ebetso ena se fanoa ke potso ea lipatlisiso, e bontšang hore na motho o batla ho fumana boitsebiso ba mofuta ofe.

E le puisano ea mehopolo ea semelo

Litsebi tse ling li khetha kutloisiso e batsi le ho feta ea mokhoa o sa akarelletseng tlhaloso, papiso le tlhahlobo ea mekhoa feela empa o kenyelletsa le litaba tse akaretsang tsa filosofi. Lebaka le leng la mokhoa ona o pharaletseng ke hore lipuisano tsa nako ea ho sebelisa mokhoa ofe hangata li nka mehopolo e fapaneng ea semelo e le ea bohlokoa, mohlala, mabapi le sepheo le mofuta oa lipatlisiso. Maikutlo ana ka linako tse ling a ka phetha karolo ea bohlokoa mabapi le mokhoa oo u lokelang ho o khetha le mokhoa oa ho o latela. Mohlala, Thomas Kuhn o pheha khang bukeng ea hae ea The Structure of Scientific Revolutions hore mahlale a sebetsa ka har'a moralo kapa paradigm e etsang qeto ea hore na ho botsoa lipotso life le hore na ke saense efe e bohlokoa. Sena se amana le ho se lumellane ha filosofi mabapi le mokhoa oa ho nahana ka liketsahalo tse ithutoang, hore na bopaki ba tsona ke bofe le bo khahlanong le tsona, le hore na sepheo se akaretsang sa ho li etsa lipatlisiso ke sefe. Kahoo ka kutloisiso ena e pharaletseng, mokhoa oa ho etsa lintho o fetana le filosofi ka ho etsa hore mehopolo ena e be e hlakileng le ho hlahisa likhang bakeng sa tsona le khahlanong le tsona. Ho ea ka C. S. Herrman, mokhoa o motle o hlakisa sebopeho sa lintlha tse lokelang ho hlahlojoa le ho thusa bafuputsi ho bona liketsahalo ka tsela e ncha. Tabeng ena, mokhoa o ts'oana le paradigm. Pono e tšoanang e sirelelitsoe ke Spirkin, ea lumelang hore ntlha e ka sehloohong ea mokhoa o mong le o mong ke pono ea lefatše e tlang le eona.

Puisano ea menahano ea morao-rao e ka kenyelletsa litaba tsa metaphysical le ontological maemong ao li nang le litlamorao tsa bohlokoa bakeng sa mokhoa o nepahetseng oa lipatlisiso. Ka mohlala, pono ea sebele e nkang liketsahalo tse hlokometsoeng e le 'nete e ka ntle le e ikemetseng hangata e amahanngoa le ho hatisoa ha pokello ea lintlha tse matla le boikutlo bo fapaneng le bo nang le sepheo. Ka lehlakoreng le leng, ba nang le maikutlo a nepahetseng ba na le maikutlo a hore 'nete ea kantle ha e ikemele ka ho feletseng kelellong' me e atisa ho kenyelletsa mekhoa e mengata ea ho etsa lipatlisiso.

Bakeng sa mokhoa oa lipalo, likhang tsa filosofi ho methodology li kenyelletsa phapang pakeng tsa tlhaloso ea inductive le hypothetico-deductive ea mokhoa oa saense. Bakeng sa lipatlisiso tsa boleng, menahano e mengata ea motheo e hokahane le maemo a filosofi a kang hermeneutics, pragmatism, Marxism, theory, le postmodernism. Ho ea ka Kuhn, ntlha ea bohlokoa lipuisanong tse joalo ke hore li-paradigms tse fapaneng li ke ke tsa lekanngoa. Sena se bolela hore ha ho na moralo o pharalletseng oa ho lekola maikutlo a khohlano a tiori le mokhoa. Tlhahlobisiso ena e belaella maikutlo a fapaneng a mokhoa oa lipalo o amanang le tsoelo-pele ea saense e thehiloeng ho bokelleng ho tsitsitseng ha data.

Lipuisano tse ling tsa litaba tse iqapetsoeng tsa filosofi ea saense le tsona ka linako tse ling li kenyelelitsoe. Sena se ka kenyelletsa lipotso tse kang hore na lipatlisiso tsa mahlale li fapana joang le lingoliloeng tse iqapetsoeng hammoho le hore na lipatlisiso li na le sepheo sa lintlha ho fapana le ho theha liketsahalo tseo e reng lia ithuta tsona. Ka kutloisiso ea ho qetela, litsebi tse ling tsa mekhoa li bile tsa bolela hore sepheo sa saense ha se ho emela 'nete e neng e le teng pele le ho tlisa phetoho ea mofuta o itseng sechabeng molemong oa lihlopha tse hateletsoeng sechabeng.

Lipehelo le litaba tse amanang

Viknesh Andiappan le Yoke Kin Wan ba sebelisa lefapha la boenjiniere ba litsamaiso ho khetholla lentsoe "mokhoa" ho tsoa ho mantsoe a amanang haufi-ufi "mokhoa", "mokhoa", "mokhoa", le "mokhoa". Ponong ea bona, "atamela" ke lentsoe le akaretsang ka ho fetisisa. E ka hlalosoa e le "tsela kapa tataiso e sebelisoang ho rarolla bothata bo ipapisitseng le menahano e mengata". Mohlala ke phapang lipakeng tsa mekhoa ea maemo a phahameng, e nkang mosebetsi o le mong ka nako ka mokhoa oa maemo a phahameng, le mekhoa e ts'oanang, e li nkang kaofela ka nako e le 'ngoe. Mekhoa e tobileng haholoanyane. Ke maano a akaretsang a hlokahalang ho hlokomela mokhoa o itseng 'me a ka utloisisoa e le tataiso ea mokhoa oa ho etsa khetho. Hangata lentsoe "meralo" le sebelisoa joalo ka lentsoe le tšoanang. Mokhoa e ntse e le mokhoa o hlakileng haholoanyane oa ho phethahatsa mokhoa ona. Mekhoa e fana ka litataiso tse thusang bafuputsi ho etsa qeto ea hore na ba latela mokhoa ofe. Mokhoa ka boeona o ka utloisisoa e le tatellano ea mekhoa. Thekniki ke kgato e nkuweng e ka lemohuwang le ho lekanyetswa. Mokhoa o mong le o mong o na le sephetho sa hang-hang. Tatelano eohle ea mehato e bitsoa "ts'ebetso". Sebopeho se ts'oanang empa se sa rarahane ka linako tse ling se fumanoa tšimong ea ho ruta puo, moo mokhoa oa ho ruta o ka hlalosoang ka mokhoa oa ho nahana ka mekhahlelo e meraro e thehiloeng ho "mokhoa", "mokhoa", le "mokhoa".

Potso e le 'ngoe e mabapi le tlhaloso ea mokhoa ke hore na e lokela ho utloisisoa e le taeo e hlalosang kapa e tloaelehileng. Phapang e ka sehloohong tabeng ena ke hore na mokhoa o fana ka tlhaloso e sa nke lehlakore ea mekhoa kapa seo bo-rasaense ba hlileng ba se etsang. Litsebi tse ngata tsa mekhoa li sebelisa mosebetsi oa tsona ka tsela e tloaelehileng, ho bolelang hore li fana ka maikutlo a hlakileng mabapi le melemo le mathata a mekhoa e fapaneng. Tabeng ena, mokhoa oa ho etsa lipatlisiso ha o bue feela ka seo bafuputsi ba hlileng ba se etsang empa ke seo ba lokelang ho se etsa kapa mokhoa oa ho etsa lipatlisiso tse ntle.

Mefuta

Hangata borateori ba khetholla mefuta e fapaneng e akaretsang kapa mekhoa ea mekhoa. Phapang e nang le tšusumetso e kholo e bapisa mekhoa ea lipalo le ea boleng.

Bongata le boleng

Patlisiso ea bongata e amana haufi-ufi le mahlale a tlhaho. E theiloe holim'a litekanyo tse nepahetseng tsa linomoro, tseo joale li sebelisetsoang ho fihla melaong e akaretsang hantle. Ho nepahala hona ho boetse ho bonahala sepheong sa ho etsa likhakanyo tseo hamorao li ka netefatsoang ke bafuputsi ba bang. Mehlala ea lipatlisiso tse ngata li kenyelletsa litsebi tsa fisiks ho Large Hadron Collider tse lekanya boima ba likaroloana tse sa tsoa bōptjoa le litsebi tsa kelello tse ntle tse etsang lipatlisiso tsa marang-rang ho fumana kamano pakeng tsa chelete e kenang le boiketlo ba ho itlhahloba.

Patlisiso ea boleng e khetholloa ka mekhoa e fapaneng lingolong tsa thuto empa ho na le litlhaloso tse hlakileng tsa lentsoe lena. Hangata e sebelisoa ho fapana le lipatlisiso tsa palo bakeng sa mefuta ea thuto e sa lekanyetseng taba ea bona ka lipalo. Leha ho le joalo, phapang pakeng tsa mefuta ena e 'meli ha e bonahale ka linako tsohle 'me litsebi tse fapa-fapaneng li phehile khang ea hore e lokela ho utloisisoa e le ts'ebetso e sa khaotseng e seng e le tlhaloso. Lipatlisiso tse ngata tsa boleng li ameha ka mofuta o itseng oa phihlelo ea motho kapa boitšoaro, moo ho nang le tšekamelo ea ho tsepamisa maikutlo ho batho ba seng bakae le kutloisiso ea bona e tebileng ea moelelo oa liketsahalo tse ithutoang. Mehlala ea mokhoa oa boleng ke mofuputsi oa 'maraka ea tsamaisang sehlopha sa tsepamiso molemong oa ho ithuta hore na batho ba arabela joang sehlahisoa se secha kapa mofuputsi oa bongaka ea etsang lipuisano tse tebileng le motho ea nkang karolo ho tsoa kalafong e ncha ea liteko ho lekola melemo le mathata a eona. . E boetse e sebelisoa ho ntlafatsa lipatlisiso tsa palo, joalo ka ho tsebisa lisebelisoa tsa pokello ea lintlha le moralo oa lipotso. Hangata lipatlisiso tsa boleng bo botle li sebelisoa mafapheng ao tsebo ea pele e sa lekaneng. Ka tsela ena, hoa khoneha ho fumana maikutlo a pele a tšimo le likhopolo tse ka 'nang tsa e-ba teng, kahoo ho bula tsela ea ho batlisisa taba ena lithutong tse tsoelang pele.

Mekhoa ea lipalo e laola mahlale a tlhaho empa mekhoa ka bobeli e sebelisoa ho mahlale a sechaba. Litsebi tse ling tsa kahisano li shebana haholo le mokhoa o le mong ha ba bang ba leka ho batlisisa ketsahalo e tšoanang ba sebelisa mekhoa e fapaneng e fapaneng. Ke ea bohlokoa ho mekhoa e 'meli ea hore na sehlopha sa batho ba sebelisoang bakeng sa pokello ea lintlha se khethoa joang. Mokhoa ona o tsejoa e le sampling. E kenyelletsa khetho ea karoloana ea batho kapa liketsahalo tse lokelang ho lekanyetsoa. Ntho ea bohlokoa tabeng ena ke hore lisampole tse khethiloeng li emela batho bohle, ke hore ha ho na leeme la bohlokoa le neng le ameha ha ho khethoa. Haeba ho se joalo, data e bokelletsoeng ha e bontše hore na baahi ka kakaretso ba joang. Sena se ama kakaretso le likhakanyo tse nkiloeng ho data e leeme. Palo ea batho ba khethiloeng e bitsoa saese ea mohlala. Bakeng sa lipatlisiso tsa boleng, boholo ba sampole hangata bo nyane, athe lipatlisiso tse ngata li shebana le lihlopha tse kholo le ho bokella lintlha tse ngata. Ka mor'a ho bokella, lintlha li lokela ho hlahlojoa le ho hlalosoa ho fihlela liqeto tse thahasellisang tse amanang le potso ea lipatlisiso ka ho toba. Ka tsela ena, boitsebiso bo bongata bo fumanoeng bo akaretsoa ’me kahoo bo etsoa hore bo fumanehe haholoanyane ho ba bang. Haholo-holo tabeng ea lipatlisiso tsa palo, hangata sena se kenyelletsa tšebeliso ea mofuta o itseng oa lipalo-palo ho etsa moelelo oa litekanyo tse ngata tsa motho ka mong.

Lipuisano tse ngata historing ea mekhoa ea mekhoa e potolohileng mekhoa ea bongata e sebelisoang ke mahlale a tlhaho. Potso ea sehlooho tabeng ena ke hore na li ka sebelisoa ho isa bohōleng bofe likarolong tse ling, joaloka saense ea sechaba le histori. Katleho ea mahlale a tlhaho hangata e ne e bonoa e le sesupo sa bophahamo ba mokhoa oa lipalo mme e sebelisoa e le khang ea ho sebelisa mokhoa ona le mafapheng a mang. Leha ho le joalo, pono ena e ’nile ea belaelloa puong ea morao tjena ea mokhoa. Tabeng ena, hangata ho phehoa khang ea hore paradigm ea saense ea tlhaho ke tsoelo-pele e lehlakoreng le le leng ea mabaka, e sa tšoaneleheng ka ho lekana likarolong tsohle tsa lipatlisiso. Karohano pakeng tsa mekhoa ea lipalo le ea boleng ho saense ea sechaba ke phello e 'ngoe ea ho nyatsuoa hona.

Ke mokhoa ofe o loketseng haholoanyane hangata o itšetlehile ka sepheo sa lipatlisiso. Ka mohlala, mekhoa ea palo hangata e sebetsa hantle bakeng sa ho hlahloba likhopolo-taba tse seng li le teng tse ka qaptjoang ka ho hlaka le ho lekanyetsoa. Mekhoa ea boleng, ka lehlakoreng le leng, e ka sebelisoa ho ithuta litaba tse rarahaneng ka bomong, hangata ka sepheo sa ho theha likhopolo-taba tse ncha. Sena ke sa bohlokoa haholo-holo ha tsebo e teng ea taba e sa lekana. Melemo ea bohlokoa ea mekhoa ea palo e kenyelletsa ho nepahala le ho tšepahala. Leha ho le joalo, hangata ba na le mathata a ho ithuta ka liketsahalo tse rarahaneng haholo tseo hangata li khahlang mahlale a sechaba. Mathata a eketsehileng a ka hlaha ha data e hlalosoa hampe ho sireletsa liqeto tse sa tšehetsoeng ka ho toba ke litekanyo ka botsona. Lilemong tse mashome tsa morao tjena, bafuputsi ba bangata ba saense ea sechaba ba qalile ho kopanya mekhoa ena ka bobeli. Sena se tsejoa e le lipatlisiso tsa mekhoa e tsoakiloeng. Sepheo se seholo sa sena ke hore mekhoa e 'meli e ka tlatsana ka litsela tse fapaneng: litaba tse ling li hlokomolohuoa kapa li thata haholo ho ithuta ka mokhoa o le mong 'me li atameloa hamolemo le tse ling. Maemong a mang, mekhoa e 'meli e sebelisoa tabeng e le' ngoe ho hlahisa liphello tse ngata tse pharaletseng le tse lekaneng.

Lipatlisiso tsa boleng le bongata hangata li amahanngoa le menahano e fapaneng ea lipatlisiso le maikutlo a morao-rao. Bafuputsi ba nang le boleng hangata ba sebelisa mokhoa oa ho hlalosa kapa oa ho nyatsa ha bafuputsi ba lipalo ba atisa ho khetha mokhoa o nepahetseng. Ho se lumellane hoa bohlokoa lipakeng tsa mekhoa ena ho ama karolo ea sepheo le lintlha tse matla tsa matla hammoho le sepheo sa lipatlisiso sa katleho e boletsoeng esale pele ho fapana le kutloisiso e tebileng kapa phetoho ea sechaba.

Ba bang

Ho entsoe tlhahiso ea lihlopha tse ling tse fapaneng. E 'ngoe e khetholla pakeng tsa mekhoa ea bohlokoa le e tloaelehileng. Mekhoa e metle e atisa ho tsepamisa maikutlo sebakeng se le seng sa lipatlisiso. Lintho tse fumanoeng qalong li lekanyelitsoe sebakeng sena se ikhethileng empa li ka fetisetsoa libakeng tse ling tsa lipatlisiso. Mekhoa e hlophisitsoeng, ka lehlakoreng le leng, e ipapisitse le lithuto tse fapaneng mme e leka ho fihlela melao-motheo e akaretsang e sebetsang mafapheng a fapaneng. Li ka boela tsa fana ka ntlha e khethehileng ho tlhahlobo ea puo ea saense le sebopeho se hlophisitsoeng sa tlhaloso ea saense. Sehlopha se amanang haufi-ufi se khetholla pakeng tsa mekhoa ea filosofi, saense e akaretsang, le mekhoa e khethehileng ea saense.

Mofuta o mong oa pono ea mokhoa o bitsoa "proceduralism". Ho ea ka eona, sepheo sa mokhoa oa ho etsa lipatlisiso ke ho belisa mokhoa oa ho etsa lipatlisiso melaong e bonolo kapa risepe e isang lipatlisisong tse ntle haeba e lateloa hantle. Leha ho le joalo, ho 'nile ha etsoa khang ea hore, le hoja morero ona o ka amoheleha bakeng sa mefuta e meng ea lipatlisiso tsa palo, o hlōleha ho etsa lipatlisiso tsa boleng. Khang e 'ngoe ea boemo bona e thehiloe ho tseko ea hore lipatlisiso ha se mokhoa empa ke mosebetsi o ke keng oa finyelloa ka ho latela mokhoa o sa boneng. Ntlheng ena, lipatlisiso li ipapisitse le mefuta ea boqapi le ntlafatso ho fihla ho mahlale a matle.

Mefuta e meng e kenyelletsa mekhoa ea inductive, deductive, le transcendental.[9] Mekhoa ea ho itlhahloba e tloaelehile ho mahlale a mahlale 'me e tsoela pele ka ho beha mabaka ho tsoa ho maikutlo a mangata ho fihlela liqeto tse akaretsang, hangata ka mokhoa oa melao ea bokahohle. Mekhoa ea ho theola, eo hape e bitsoang mekhoa ea axiomatic, hangata e fumanoa mahlaleng a semmuso, joalo ka geometry. Ba qala ho tloha ho sete ea axioms e iponahatsang kapa melao-motheo ea pele, 'me ba sebelisa phokotso ho fihlela liqeto tse khahlisang ho tsoa ho axioms tsena. Mekhoa ea Transcendental e tloaelehile filosofing ea Kantian le post-Kantian. Ba qala ka litebello tse itseng tse itseng. Joale ho phea khang ea hore liketsahalo tse hlokometsoeng li ka ba teng ha feela maemo a tsona a ka phethahala. Ka tsela ena, mofuputsi a ka etsa liqeto tse akaretsang tsa kelello kapa tsa metaphysical tse thehiloeng ho tseko ea hore ketsahalo eo e ke ke ea bonoa ho seng joalo.

Bohlokoa

Ho 'nile ha etsoa khang ea hore kutloisiso e nepahetseng ea mokhoa oa ho etsa lipatlisiso e bohlokoa litabeng tse fapa-fapaneng lefapheng la lipatlisiso. Li kenyelletsa bothata ba ho etsa lipatlisiso tse sebetsang hantle le tse tšepahalang hammoho le ho khona ho netefatsa likopo tsa tsebo ke ba bang.[3] Hangata mokhoa o nkoa e le e 'ngoe ea lintlha tse ka sehloohong tsa tsoelo-pele ea saense. Sena ke ’nete ka ho khetheha bakeng sa mahlale a tlhaho moo tsoelo-pele ea mekhoa ea liteko lekholong la bo16 le la bo17 la lilemo hangata e bonoang e le matla a susumetsang katleho le ho hlahella ha mahlale a tlhaho. Maemong a mang, khetho ea mekhoa e ka ba le phello e matla morerong oa lipatlisiso. Lebaka ke hore liqeto tse fapaneng haholo 'me ka linako tse ling esita le tse fapaneng li ka latela boitsebiso bo tšoanang ba 'nete bo thehiloeng ho mokhoa o khethiloeng.

Aleksandr Georgievich Spirkin o pheha khang ea hore mokhoa, ha o utloisisoa ka tsela e pharaletseng, o bohlokoa haholo kaha lefatše le re hlahisa ka likarolo tse ngata le likamano pakeng tsa tsona. Ho hlokahala mekhoa ea ho nolofatsa ho rarahana hona le ho fumana mokhoa oa ho e tseba. Ka lehlakoreng la khopolo-taba, sena se amana le mekhoa ea ho theha litumelo tsa 'nete le ho rarolla mathata. Ka lehlakoreng le sebetsang, sena se amana le litsebo tsa ho susumetsa tlhaho le ho sebetsana le tse ling. Mekhoa ena e fapaneng hangata e fetisetsoa molokong o mong ho ea ho o mong. Spirkin o lumela hore thahasello ea mokhoa oa ho etsa lintho ka mokhoa o sa bonahaleng e hlahile boitekong ba ho theha mekhoa ena ho e ntlafatsa le ho etsa hore ho be bonolo ho e sebelisa le ho e fetisa. Lefapheng la lipatlisiso, mohlala, sepheo sa ts'ebetso ena ke ho fumana mekhoa e tšepahalang ea ho fumana tsebo ho fapana le maikutlo feela a fumanoang ka mekhoa e sa tšepahaleng. Ntlheng ena, "mokhoa ke mokhoa oa ho fumana le ho haha ​​... tsebo".

Litsebi tse fapa-fapaneng tsa likhopolo-taba li hlokometse hore thahasello ea mokhoa oa ho etsa lintho e eketsehile haholo lekholong la bo20 la lilemo. Thahasello ena e ntseng e eketseha ha e bontšoe feela likhatisong tsa thuto mabapi le taba ena empa hape le ho theha mananeo a koetliso a tsepamisitsoeng haholo-holo holim'a mekhoa. Ketsahalo ena e ka hlalosoa ka litsela tse fapaneng. Ba bang ba e bona e le sesupo se setle sa bohlokoa ba taba ea khopolo-taba le e sebetsang. Ba bang ba hlalosa thahasello ena ea mokhoa oa ho ithuta e le ho tšoareha ho feteletseng hoo ho hulelang nako le matla ho se etse lipatlisiso ka litaba tse tobileng ka ho sebelisa mekhoa ho e-na le ho batlisisa ka tsona. Boikutlo bona bo sa hlakang mabapi le mokhoa oa ho etsa lintho ka linako tse ling bo bile bo bontšoa ho motho a le mong. Ka mohlala, Max Weber, o ile a nyatsa ho tsepamisoa ha mekhoa nakong ea hae ha a ntse a etsa tlatsetso e kholo ho eona ka boeena. Spirkin o lumela hore lebaka le leng la bohlokoa bakeng sa nts'etsopele ena ke hore sechaba sa mehleng ena se tobane le mathata a mangata a lefats'e. Mathata ana a ke ke a rarolloa ke mofuputsi a le mong kapa taeo e le 'ngoe empa a hloka boiteko ba tšebelisano ho tsoa mafapheng a mangata. Merero e joalo ea lihlopheng tse fapaneng e ruisa molemo haholo ho tsoa tsoelopeleng ea mekhoa, ka bobeli mabapi le bokhoni ba ho utloisisa mekhoa ea mafapha a fapaneng le mabapi le ho nts'etsapele mekhoa e fapaneng e sebelisoang ke tsona kaofela.

Ho nyatsa

Bongata ba ho nyatsa mokhoa o lebisitsoe mofuteng o le mong o itseng kapa kutloisisong ea oona. Maemong a joalo, khopolo e le 'ngoe ea mokhoa o itseng oa hanoa empa eseng mokhoa ka kakaretso ha o utloisisoa e le lefapha la lipatlisiso le nang le likhopolo tse ngata tse fapaneng. Ntlheng ena, likhanyetso tse ngata ho mokhoa oa mekhoa li lebisa tlhokomelo ho mokhoa oa ho lekanya, haholo-holo ha o nkoa e le oona feela mokhoa o sebetsang. Leha ho le joalo, ho boetse ho na le lipelaelo tse ling tsa motheo tsa mekhoa ka kakaretso. Hangata li thehiloe khopolong ea hore ho na le molemo o fokolang oa lipuisano tse sa utloahaleng tsa mekhoa le mabaka a boletsoeng bakeng sa eona le khahlanong le eona. Tabeng ena, ho ka ’na ha phehoa khang ea hore ntho ea bohlokoa ke ho sebelisoa ka nepo ha mekhoa eseng ho ithuta ka hloko. Ka mohlala, Sigmund Freud, o ile a bapisa litsebi tsa mekhoa le "batho ba hloekisang likhalase tsa bona ka hloko hoo ho seng mohla ba bang le nako ea ho li sheba." Ho ea ka C. Wright Mills, tloaelo ea mokhoa oa ho sebelisa mekhoa e atisa ho senyeha ho "fetishism ea mokhoa le mokhoa".

Ba bang ba bile ba lumela hore ho nahana ka mokhoa o itseng ha se tšenyo ea nako feela empa ha e le hantle ho na le litla-morao tse mpe. Khang e joalo e ka sireletsoa ka papiso ea litsebo tse ling tse sebetsang hantle ha moemeli a shebane le ho li sebelisa feela. Tabeng ena, ho thuisa ho ka kena-kenana le ts'ebetso le ho lebisa liphosong tse ka qojoang. Ho ea ka mohlala oa Gilbert Ryle, " o matha, e le molao, hobe le ho feta, ha ho molemo, haeba re nahana haholo ka maoto a rona". Phetolelo e seng matla haholo ea khalemelo ena ha e hane mokhoa ka mong empa e hana bohlokoa ba eona mme e hana ho tsepamisa maikutlo ho eona haholo. Tabeng ena, mokhoa o ntse o e-na le thuso e lekanyelitsoeng le e tlaase empa e fetoha tšitiso kapa esita le ho hanyetsa ka ho sitisa tloaelo ha e hatisoa haholo.

Tsela e 'ngoe ea ho nyatsa e amana haholo le mokhoa o akaretsang le o sa bonahaleng oa mokhoa. E bolela hore puisano ea mekhoa e na le thuso feela litabeng tsa konkreite le tse itseng empa eseng mabapi le litataiso tse sa bonahaleng tse laolang linyeoe tse ngata kapa tsohle. Litsebi tse ling tse khahlanong le mekhoa ea ho etsa lintho li hana mekhoa e thehiloeng ho tseko ea hore bafuputsi ba hloka tokoloho ea ho etsa mosebetsi oa bona ka katleho. Empa tokoloho ena e ka hatelloa le ho hatelloa ke "litataiso tse sa fetoheng le tse sa lokelang". Ka mohlala, ho ea ka Kerry Chamberlain, tlhaloso e ntle e hloka boqapi hore e be ntho e tsosang takatso le e nang le temohisiso, e thibetsoeng ke mokhoa o hlophisitsoeng ka thata. Chamberlain o sebelisa neologism "methodolatry" ho bua ka taba ena eo ho thoeng ke khatello e feteletseng ea mokhoa. Likhang tse tšoanang li fanoe bukeng ea Paul Feyerabend "Against Method".

Leha ho le joalo, linyatso tsena tsa mekhoa ka kakaretso ha li amoheloe kamehla. Litsebi tse ngata tsa mekhoa li sireletsa mosebetsi oa tsona ka ho bontša kamoo katleho le botšepehi ba lipatlisiso li ka ntlafatsoang ka kutloisiso e nepahetseng ea mokhoa.

Khalemelo ea mekhoa e tobileng haholoanyane ea mekhoa e fumanoa mesebetsing ea setsebi sa kahisano Howard S. Becker. O nyatsa haholo litsebi tsa mekhoa e thehiloeng ho tseko ea hore hangata ba sebetsa e le babuelli ba mokhoa o itseng oo hangata o amanang le lipatlisiso tsa palo. Mantsoe a qotsitsoeng hangata mabapi le taba ena ke hore "methodology e bohlokoa haholo hore e ka tlohelloa ho litsebi tsa mekhoa". Alan Bryman o hanne maikutlo ana a fosahetseng mabapi le mokhoa. O lumela hore ho nyatsa ha Becker ho ka qojoa ka ho utloisisa mokhoa oa ho etsa lipatlisiso e le lipatlisiso tse kenyeletsang mefuta eohle ea mekhoa eseng e le thuto feela ea ho sokollela ba sa lumelang ho mokhoa oo motho a o ratang.

Mabakeng a fapaneng

Karolo e 'ngoe ea bohlokoa ba mekhoa e bontšoa ke palo ea likarolo tseo e leng bohlokoa ho tsona. Li kenyelletsa mahlale a tlhaho le mahlale a sechaba hammoho le filosofi le lipalo.

Mahlale a tlhaho

Mokhoa o ka sehloohong oa mahlale a tlhaho (joaloka bolepi ba linaleli, baeloji, k'hemistri, thuto ea mahlale, le fisiks) o bitsoa mokhoa oa mahlale. Sepheo sa eona se seholo sa temoho hangata se bonoa e le ho theha tsebo, empa merero e fapaneng e amanang haufi-ufi le eona e hlahisitsoe, joalo ka kutloisiso, tlhaloso, kapa katleho e boletsoeng esale pele. Ha e le hantle, ha ho na mokhoa o le mong oa saense. Ntlheng ena, poleloana "mokhoa oa mahlale" ha e bolele mokhoa o le mong o itseng empa e bua ka likarolo tse fapaneng tsa kakaretso kapa tse sa bonahaleng tse khethollang likarolo tsohle tse boletsoeng ka holimo. Likarolo tsa bohlokoa ke hore bothata bo entsoe ka mokhoa o hlakileng le hore bopaki bo fanoeng bakeng sa khopolo kapa khahlanong le khopolo ke ba sechaba, bo ka tšeptjoa ebile bo ka phetoa. Ntlha ea ho qetela ke ea bohlokoa e le hore bafuputsi ba bang ba khone ho pheta liteko ho tiisa kapa ho hanyetsa thuto ea pele. Ka lebaka lena, lintlha tse sa tšoaneng le mefuta-futa ea boemo hangata li tlameha ho laoloa ho qoba tšusumetso e sothehileng le ho etsa bonnete ba hore litekanyo tse latelang tsa bafuputsi ba bang li fana ka liphello tse tšoanang. Mokhoa oa mahlale ke mokhoa oa lipalo o ikemiselitseng ho fumana lintlha tsa lipalo. Lintlha tsena hangata li hlalosoa ho sebelisoa mekhoa ea lipalo. Sepheo hangata ke ho finyella likakaretso tse akaretsang tse sa sebetseng feela boemong ba maiketsetso ba teko empa le lefatšeng ka kakaretso. Lintlha tse ling li ka fumanoa feela ka lisebelisoa tse tsoetseng pele tsa ho lekanya. Maemong ao data e leng thata haholo, hangata hoa hlokahala ho sebelisa mekhoa e rarahaneng ea lipalo-palo ho etsa liqeto ho tsoa ho eona.

Hangata mokhoa oa saense o arotsoe ka mehato e mengata. Boemong bo tloaelehileng, mokhoa ona o qala ka ho shebella kamehla le ho bokella boitsebiso. Liphuputso tsena li etsa hore rasaense a thehe khopolo-taba e hlalosang le ho hlalosa liketsahalo tse hlokometsoeng. Mohato o latelang ke ho etsa teko e etselitsoeng khopolo-taba ena e khethehileng. Joale liphello tsa sebele tsa teko li bapisoa le liphello tse lebeletsoeng tse thehiloeng khopolong ea motho. Liphuputso li ka 'na tsa hlalosoa le ho phatlalatsoa, ​​​​ebang ke tiiso kapa ho hanyetsa khopolo-taba ea pele.

Likarolo tse peli tse bohareng tsa mokhoa oa saense ke ho shebella le ho etsa liteko. Phapang ena e ipapisitse le maikutlo a hore liteko li kenyelletsa mofuta o itseng oa ho qhekella kapa ho kenella. Ka tsela ena, liketsahalo tse ithutoang li entsoe ka mafolofolo kapa li bōpehile. Ka mohlala, setsebi sa baeloji se kenyang DNA ea kokoana-hloko ka har’a baktheria se etsa liteko tse itseng. Ka lehlakoreng le leng, tlhokomeliso e hloekileng e kenyelletsa ho ithuta mekhatlo e ikemetseng ka mokhoa oa boikemelo. Ho joalo, ka mohlala, ha litsebi tsa linaleli li bona tsela eo lintho tsa linaleli li tsamaeang ka eona hōle. Ho shebella ho phethile karolo e ka sehloohong saenseng ea boholo-holo. Phetoho ea saense lekholong la bo16 le la bo17 la lilemo e ile ea ama phetoho ea paradigm e ileng ea fana ka karolo e bohareng haholo ea liteko tsa mokhoa oa saense. Ka linako tse ling sena se bontšoa ka ho bolela hore saense ea kajeno ka mafolofolo "e beha lipotso tlhahong". Le hoja phapang e atisa ho hlaka litabeng tsa paradigmatic, ho boetse ho na le maemo a mangata a mahareng moo ho sa bonahaleng hore na a lokela ho khetholloa e le ho shebella kapa ho lekoa.

Puisano ea mantlha lebaleng lena e amana le phapang lipakeng tsa mokhoa oa inductive le hypothetico-deductive. Ho se lumellane ho ka sehloohong pakeng tsa mekhoa ena e 'meli e amana le kutloisiso ea bona ea tiiso ea likhopolo tsa saense. Mokhoa oa inductive o tiisa hore khopolo e tiisitsoe kapa e tšehetsoa ke maemo a eona a matle, ke hore, ka maikutlo ohle a e behang mohlala. Ka mohlala, se hlokometsoeng ke li-swans tse ngata tse tšoeu li tiisa khopolo-taba ea bokahohle ea hore "li-swans tsohle li tšoeu". Ka lehlakoreng le leng, mokhoa oa hypothetico-deductive, ha o shebane le maemo a matle empa o lebisa tlhokomelo liphellong tse fokolang tsa khopolo eo. Ka tsela ena, mofuputsi o sebelisa phokotso pele a etsa liteko ho fumana hore na ba lebelletse eng. Joale litebello tsena li bapisoa le litebello tseo ba hlileng ba li etsang. Hangata mokhoa ona o nka mokhoa o mobe o ipapisitseng le leshano. Tabeng ena, maemo a matle ha a tiise khopolo-taba empa maemo a mabe a e tiisa. Lipontšo tse ntle tsa hore khopolo-taba ke 'nete li fanoa feela ka tsela e sa tobang haeba liteko tse ngata tsa ho fumana mehlala e hanyetsanang li hlōlehile. Lejoe la motheo la mokhoa ona ke khopolo-taba e se nang thuso, e nahanang hore ha ho na kamano (sheba causality) pakeng tsa eng kapa eng e bonoang. Ho ho mofuputsi ho etsa sohle seo a ka se khonang ho hanyetsa maikutlo a bona ka mekhoa kapa mekhoa e nepahetseng, e ngotsoeng ka mokhoa o hlakileng le o ka phetoang. Haeba ba hlōleha ho etsa joalo, ho ka fihleloa qeto ea hore khopolo-taba e se nang thuso ke ea bohata, e fanang ka tšehetso bakeng sa maikutlo a bona mabapi le kamano pakeng tsa liketsahalo tse hlokometsoeng.

Saense ea sechaba

Ho na le mefuta e mengata ea mekhoa e fumanehang ho saense ea sechaba, moo ho sebelisoang mekhoa ea lipalo le ea boleng. Ba sebelisa mefuta e fapaneng ea pokello ea lintlha, joalo ka liphuputso, lipuisano, lihlopha tse tsepamisisang maikutlo, le mokhoa o ikhethileng oa sehlopha. Liphuputso ke tsa lipatlisiso tsa palo 'me hangata li kenyelletsa mofuta o itseng oa lethathamo la lipotso tse fuoang sehlopha se seholo sa batho. Ho bohlokoa hore lipotso li utloisisoe habonolo ke barupeluoa kaha likarabo li kanna tsa se be le bohlokoa bo boholo ho seng joalo. Hangata liphuputso li ipapisitse le lipotso tse koetsoeng e le ho qoba mathata a fapaneng a tlisoang ke tlhaloso ea likarabo tsa lipotso tse bulehileng. Li bontša phapang tabeng ena le lipuisano, tse hatisang haholo motho ea nkang karolo ka bomong ’me hangata li akarelletsa lipotso tse bulehileng. Lipuisano tse hlophisitsoeng li reriloe esale pele 'me li na le lethathamo le tsitsitseng la lipotso tse fuoang motho ka mong. Li fapana le lipuisano tse sa hlophisoang, tse haufi le moqoqo o sa lefelloeng 'me li hloka ntlafatso e eketsehileng lehlakoreng la moqoqo bakeng sa ho fumana lipotso tse thahasellisang le tse loketseng. Lipuisano tse hlophisitsoeng hantle li etsa sebaka se bohareng: li kenyelletsa lipotso tse reriloeng esale pele le lipotso tse sa reroang esale pele. Lipuisano tse hlophisitsoeng li etsa hore ho be bonolo ho bapisa likarabo tsa barupeluoa ba fapaneng le ho fihlela liqeto tse akaretsang. Leha ho le joalo, li boetse li fokotsa se ka sibolloang 'me kahoo li thibela lipatlisiso ka litsela tse ngata. Ho ipapisitsoe le mofuta le botebo ba lipuisano, mokhoa ona ke oa liphuputso tsa boleng kapa tsa boleng. Mantsoe a moqoqo oa lipatlisiso [79] le lipuisano tse seretse[80] a sebelisitsoe ho hlalosa lipuisano tse etsoang maemong a sa reroang tse ka 'nang tsa se ke tsa etsahala feela ka sepheo sa ho bokella lintlha. Mofuputsi e mong o sebelisa mokhoa oa ho tsoela pele ka ho etsa lipuisano ha bona le barupeluoa ba ntse ba tsamaea le ho sebetsana le tikoloho ea bona.

Lihlopha tse tsepamisitsoeng maikutlo ke mokhoa oa ho etsa lipatlisiso oa boleng o atisang ho sebelisoa lipatlisisong tsa 'maraka. Ke mofuta oa lipuisano tsa sehlopha tse kenyelletsang palo e fokolang ea batho ba tšoanang ka palo. Bafuputsi ba ka sebelisa mokhoa ona ho bokella lintlha ho latela litšebelisano le likarabo tsa barupeluoa. Puisano hangata e qala ka ho botsa barupeluoa maikutlo a bona mabapi le taba e ntseng e etsoa lipatlisiso, e leng eona e ka lebisang puisanong e lokolohileng moo litho tsa sehlopha li hlahisang le ho buisana ka maikutlo a bona. Molemo oa bohlokoa oa lihlopha tse tsepamisitsoeng maikutlo ke hore li ka fana ka temohisiso ea hore na mehopolo le kutloisiso li sebetsa joang maemong a setso. Leha ho le joalo, hangata ho thata ho sebelisa lintlha tsena ho lemoha mekhoa e akaretsang ea 'nete bakeng sa sechaba se pharaletseng. Molemo o mong oa lihlopha tse tsepamisitsoeng maikutlo ke hore li ka thusa mofuputsi ho tseba mefuta e mengata e fapaneng ea maikutlo mabapi le taba ena ka nako e khuts'oane. Tšebelisano ea sehlopha e ka boela ea thusa ho hlakisa le ho holisa litlatsetso tse khahlisang. Bofokoli bo bong bo bakoa ke botho ba mookameli le liphello tsa sehlopha, tse ka susumetsang maikutlo a boletsoeng ke barupeluoa.[30] Ha e sebelisoa litlhophisong tsa meetlo e fapa-fapaneng, litloaelo tsa setso le lipuo le maikutlo a lihlopha tsa lihlopha li bohlokoa ho khothaletsa ho kenya letsoho haholoanyane lipuisanong tsa sehlopha.

Thekniki ya sehlopha sa mabitso e tshwana le dihlopha tse tsepamisitsweng tse nang le diphapano tse mmalwa tsa bohlokwa. Hangata sehlopha se na le litsebi lefapheng leo ho buuoang ka lona. Boholo ba sehlopha bo tšoana empa tšebelisano pakeng tsa barupeluoa e hlophisitsoe haholoanyane. Sepheo ke ho fumana hore na ho na le tumellano e kae har'a litsebi mabapi le litaba tse fapaneng. Likarabo tsa pele hangata li fanoa ka mokhoa o ngotsoeng ke morupeluoa e mong le e mong ntle le puisano ea pele lipakeng tsa bona. Ka tsela ena, litlamorao tsa sehlopha tse ka susumetsang maikutlo a boletsoeng lia fokotseha. Mehatong ea morao, likarabo le litlhaloso tse fapaneng li ka buisanoa le ho bapisoa le tse ling ke sehlopha ka kakaretso.

Boholo ba mefuta ena ea pokello ea data e kenyelletsa mofuta o itseng oa ho shebella. Ho shebella ho ka etsahala sebakeng sa tlhaho, ke hore, tšimong, kapa sebakeng se laoloang joalo ka laboratori. Litlhophiso tse laoloang li na le kotsi ea ho khopamisa liphetho ka lebaka la ho ikemela ha tsona. Monyetla oa bona o ka ho laola ka nepo lintlha tse amehang, tse ka thusang ho etsa hore litebello li tšepahale le ho phetoa. Tlhokomelo e sa nkeng karolo e kenyelletsa mokhoa o hole kapa o kantle. Tabeng ena, mofuputsi o tsepamisitse maikutlo ho hlalosa le ho hatisa liketsahalo tse hlokometsoeng ntle le ho li baka kapa ho li fetola, ho fapana le ho shebella ho kopanela.

Phehisano ea bohlokoa ea mekhoa lefapheng la mahlale a kahisano e amana le potso ea hore na ba sebetsana le lintlha tse thata, tse nang le sepheo, le tse sa nke lehlakore, joalo ka ha mahlale a tlhaho a etsa. Batho ba nang le maikutlo a nepahetseng ba lumellana le tlhaloso ena, ho fapana le maikutlo a hlalosang le a nyatsang mahlale a sechaba. Ho ea ka William Neumann, positivism e ka hlalosoa e le "mokhoa o hlophisitsoeng oa ho kopanya monahano o theolelang maikutlo le litebello tse hlakileng tsa boits'oaro ba motho ka mong ho fumana le ho netefatsa letoto la melao e ka sebelisoang ho bolela esale pele mekhoa e akaretsang ea ts'ebetso ea motho". Maikutlo ana a hanoa ke bafetoleli. Ka mohlala, Max Weber o pheha khang ea hore mokhoa oa mahlale a tlhaho ha oa lekana bakeng sa mahlale a kahisano. Ho e-na le hoo, bohlokoa bo boholo bo behiloe moelelong le kamoo batho ba bōpang le ho boloka lefatše la bona la sechaba. Mokhoa o hlokolosi oa mahlale a sechaba o amahanngoa le Karl Marx le Sigmund Freud. E ipapisitse le maikutlo a hore liketsahalo tse ngata tse ithutoang ho sebelisoa mekhoa e meng e mpa e le likhothaletso kapa lipono tse kaholimo. E batla ho utolla meaho e tebileng ea lefats'e e patiloeng ka morao ho likhothatso tsena. Mokhoa ona o atisa ho tataisoa ke sepheo sa ho thusa batho ho etsa liphetoho le ntlafatso ea sechaba.

Filosofi

Mokhoa oa filosofi ke lefapha la metafilosofi la lipatlisiso le ithutang mekhoa e sebelisoang filosofing. Mekhoa ena e hlophisa kamoo bo-rafilosofi ba etsang lipatlisiso tsa bona, ba fumana tsebo, le ho khetha pakeng tsa likhopolo tse qothisanang lehlokoa. E ama ka bobeli litaba tse hlalosang hore na ke mekhoa efe e 'nileng ea sebelisoa ke bo-rafilosofi nakong e fetileng le litaba tse tloaelehileng tsa mekhoa e lokelang ho sebelisoa. Bo-rafilosofi ba bangata ba hatisa hore mekhoa ena e fapane haholo le mekhoa e fumanoang saenseng ea tlhaho kaha hangata ha e itšetlehe ka boitsebiso ba liteko bo fumanoeng ka thepa ea ho lekanya. Ke mokhoa ofe oo motho a ka o latelang o ka bang le liphello tse batsi mabapi le kamoo likhopolo tsa filosofi li hahoang kateng, hore na likhopolo-taba tse sirelelitsoeng ke life, le hore na ke mabaka afe a qotsitsoeng molemong kapa khahlanong le oona. Tabeng ena, ho se lumellane ho hongata ha filosofi ho na le mohloli oa ho se lumellane ha mekhoa. Ho ea ka nalane, ho sibolloa ha mekhoa e mecha, joalo ka lipelaelo tsa mekhoa le mokhoa oa phenomenological, ho bile le litlamorao tsa bohlokoa moqoqong oa filosofi.

Ho 'nile ha sebelisoa mekhoa e mengata e mengata historing eohle ea filosofi. Ho belaela ka mokhoa oa mekhoa ho fana ka bohlokoa bo khethehileng ho karolo ea lipelaelo tse hlophisitsoeng. Ka tsela ena, bo-rafilosofi ba leka ho fumana melao-motheo ea pele e ke keng ea qojoa. Mokhoa oa geometri o qala ho tloha ho melao-motheo e joalo ea pele 'me o sebelisa mabaka a fokolang ho theha tsamaiso e pharaletseng ea filosofi e thehiloeng ho eona. Phenomenology e fana ka bohlokoa bo khethehileng ho kamoo lintho li bonahalang li le kateng. E kenyelletsa ho emisa likahlolo tsa motho mabapi le hore na lintho tsena li hlile li teng lefatšeng la kantle. Mokhoa ona o tsejoa e le epoché 'me o ka sebelisoa ho ithuta chebahalo ntle le menahano ea lisosa tsa bona. Mokhoa oa ho hlahloba maikutlo o ile oa hlahella ka ho khetheha ka ho qaleha ha filosofi ea ho hlahloba. E ithuta likhopolo ka ho li arola ka likarolo tsa tsona tsa mantlha ho hlakisa moelelo oa tsona. Filosofi ea kelello e sebelisa litumelo tse tloaelehileng le tse amoheloang ke batho ba bangata e le sesebelisoa sa filosofi. Li sebelisetsoa ho etsa liqeto tse thahasellisang. Hangata sena se sebelisoa ka mokhoa o fosahetseng ho nyelisa maemo a feteletseng a filosofi a khahlanong le kutloisiso e tloaelehileng. Filosofi ea puo e tloaelehileng e na le mokhoa o tšoanang haholo: e atamela lipotso tsa filosofi ka ho sheba hore na mantsoe a tšoanang a sebelisoa joang puong e tloaelehileng.

Mekhoa e mengata ea filosofi e itšetlehile ka mofuta o itseng oa intuition. Li sebelisoa, ka mohlala, ho lekola liteko tsa menahano, tse kenyelletsang ho nahana ka maemo ho lekola litlamorao tse ka bang teng molemong oa ho netefatsa kapa ho hanyetsa likhopolo tsa filosofi. Mokhoa oa ho bonahatsa tekano o leka ho theha pono e ts'oanang ka ho hlahloba le ho lekola bocha litumelo le maikutlo a amehang. Li-Pragmatist li lebisa tlhokomelo liphellong tse sebetsang tsa likhopolo tsa filosofi ho hlahloba hore na ke 'nete kapa bohata. Filosofi ea liteko ke mokhoa o sa tsoa ntlafatsoa o sebelisang mokhoa oa thuto ea kelello ea sechaba le mahlale a kelello bakeng sa ho bokella bopaki ba bopaki le ho lokafatsa lipolelo tsa filosofi.

Lipalo

Lefapheng la lipalo, mekhoa e fapaneng e ka khetholloa, joalo ka mekhoa ea maiketsetso, analytic, deductive, inductive, le heuristic. Ka mohlala, phapang pakeng tsa mekhoa ea maiketsetso le ea ho hlahloba ke hore ea pele e qala ho tloha ho tse tsejoang ebe e fetela ho tse sa tsejoeng ha tse ling li batla ho fumana tsela ho tloha ho tse sa tsejoeng ho ea ho tse tsejoang. Libuka tsa thuto ea jiometri hangata li tsoela pele li sebelisa mokhoa oa maiketsetso. Ba qala ka ho thathamisa litlhaloso le li-axiom tse tsejoang ebe ba tsoela pele ka ho nka mehato e sa reng letho, e le 'ngoe ka nako, ho fihlela tharollo ea bothata ba pele e fumanoa. Molemo oa bohlokoa oa mokhoa oa maiketsetso ke tlhaloso ea eona e hlakileng le e khutšoanyane e utloahalang. Bothata bo bong ke hore hangata ha ho bonahale qalong hore mehato e nkuoeng e lebisa qetong e reriloeng. Joale sena se ka ’na sa makatsa ’mali kaha ha ho hlalosoe hore na setsebi sa lipalo se ne se tseba joang qalong hore na ke mehato efe e lokelang ho nkoa. Hangata mokhoa oa ho hlahloba o bontša hamolemo kamoo litsebi tsa lipalo li hlileng li sibolotseng lintho tsa tsona. Ka lebaka lena, hangata e bonoa e le mokhoa o betere oa ho ruta lipalo. E qala ka sephetho se reriloeng ebe e leka ho fumana mokhoa o mong oo e ka fumanoang ho tsoa ho eona. E ntan'o tsoela pele ho sebelisa mokhoa o ts'oanang ho foromo ena e ncha ho fihlela e se e le morao ho fihlela ho li-theorems tse seng li netefalitsoe. Phapang pakeng tsa mekhoa ena e 'meli e ama haholo-holo tsela eo litsebi tsa lipalo li nahanang le ho fana ka bopaki ba tsona. Tse peli lia lekana ka kutloisiso ea hore bopaki bo tšoanang bo ka hlahisoa ka tsela efe kapa efe.

Lipalo-palo

Lipalo-palo li batlisisa tlhahlobo, tlhaloso, le tlhahiso ea data. E bapala karolo ea mantlha mefuteng e mengata ea lipatlisiso tsa lipalo tse tlamehang ho sebetsana le lintlha tsa litekanyo le litekanyo tse ngata. Maemong a joalo, tlhahlobo ea data e sebelisetsoa ho hloekisa, ho fetola le ho etsa mohlala oa data ho fihlela liqeto tse ka bang molemo. Ho na le mekhoa e mengata ea tlhahlobo ea data. Hangata li arotsoe ka lipalo-palo tse hlalosang le lipalo-palo tse fokolang. Lipalopalo tse hlalosang li itšetlehile feela ka data e teng. E leka ho akaretsa likarolo tsa bohlokoa ka ho fetisisa le ho li hlahisa ka litsela tse nang le temohisiso. Sena se ka etsahala, ka mohlala, ka ho bona kabo ea eona kapa ka ho bala li-indices tse kang moelelo kapa ho kheloha ho tloaelehileng. Ka lehlakoreng le leng, lipalo-palo tsa inferential li sebelisa lintlha tsena tse ipapisitseng le sampuli ho fana ka maikutlo a mabapi le baahi ka kakaretso. Seo se ka nka mokhoa oa ho etsa kakaretso le likhakanyo kapa ka ho lekola monyetla oa khopolo-taba e tiileng.

Pedagogy

Thuto-thuto e ka hlalosoa e le thuto kapa mahlale a mekhoa ea ho ruta. Tabeng ena, ke mokhoa oa thuto: o batlisisa mekhoa le mekhoa e ka sebelisoang ho phethahatsa merero ea thuto. Maikaelelo ana a akaretsa go fetisa kitso mmogo le go godisa bokgoni le mekgwa ya botho. Sepheo sa eona se seholo ke mekhoa ea ho ruta maemong a likolo tse tloaelehileng. Empa ka kutloisiso e pharaletseng, e akarelletsa mefuta eohle ea thuto, ka hare le ka ntle ho likolo. Ka kutloisiso ena e pharaletseng, thuto ea thuto e amana le "ketso leha e le efe e etsoang ke motho a le mong e etselitsoeng ho ntlafatsa thuto ho e mong". Thuto e etsahalang ka tsela ena ke ts'ebetso e etsahalang lipakeng tsa mekha e 'meli: matichere le baithuti. Pedagogy e batlisisa ka moo mosuoe a ka thusang moithuti ho ba le liphihlelo tse phahamisang kutloisiso ea bona ea thuto eo ho buuoang ka eona.

Ho 'nile ha hlahisoa likhopolo tse fapaneng tse nang le tšusumetso ea thuto. Likhopolo tsa taeo ea kelello li ne li se li ntse li atile Segerikeng sa boholo-holo ’me li bolela hore sepheo se seholo sa ho ruta ke ho koetlisa matla a kelello. Hangata li theiloe holim'a semelo se itseng sa bokhoni, maikutlo, le litekanyetso tseo batho ba rutehileng ba nang le tsona. Ho ea ka likhopolo tsa tlhaho, ho na le tšekamelo ea tlhaho eo bana ba tsoetsoeng ka eona ea ho hōla ka tsela e itseng. Ho bona, thuto ea thuto e mabapi le mokhoa oa ho thusa ts'ebetso ena hore e etsahale ka ho etsa bonnete ba hore maemo a kantle a hlokahalang aa hlophisoa. Herbartianism e khetholla likarolo tse hlano tsa bohlokoa tsa ho ruta: tokisetso, nehelano, botsoalle, kakaretso, le tšebeliso. Li lumellana le mekhahlelo e sa tšoaneng ea thuto: ho itokisetsa eona, ho bontša likhopolo tse ncha, ho tlisa mehopolo ena kamanong le mehopolo e tsejoang, ho utloisisa molao-motheo o akaretsang oa liketsahalo tsa tsona, le ho sebelisa seo motho a ithutileng sona. Likhopolo tsa ho ithuta li shebana haholo le kamoo ho ithuta ho etsahalang ka teng le ho theha mekhoa e nepahetseng ea ho ruta ho latela lintlha tsena. E 'ngoe ea tsona ke khopolo-taba ea maikutlo kapa ea ho kopana, e utloisisang kelello haholo-holo mabapi le likamano pakeng tsa mehopolo le liphihlelo. Ponong ena, kelello qalong ke letlapa le se nang letho. Ho ithuta ke mokhoa oa ho hōlisa kelello ka ho e thusa ho theha litloaelano tse nepahetseng. Boitšoaro ke khopolo ea ho ithuta e sekametseng kantle ho feta. E supa ho ithuta ka maemo a khale, moo boitšoaro ba moithuti bo bopiloeng ka ho ba hlahisa ka tšusumetso ka sepheo sa ho hlahisa le ho tiisa mokhoa o lakatsehang oa ho arabela khothatsong ena.

Khetho ea hore na ke mokhoa ofe o khethehileng o ka sebelisoang ho itšetlehile ka lintlha tse fapaneng, tse kang taba ea thuto le lilemo tsa moithuti. Thahasello le bohelehele ka lehlakoreng la seithuti ke tse ling tsa lintlha tsa bohlokoa tsa katleho ea ho ithuta. Sena se bolela hore karolo e le 'ngoe ea bohlokoa ea mokhoa o khethiloeng oa ho ruta ke ho etsa bonnete ba hore matla ana a susumetsang a bolokiloe, ka tšusumetso e ka hare kapa e tsoang ka ntle. Mefuta e mengata ea thuto e boetse e kenyelletsa tlhahlobo ea kamehla ea tsoelo-pele ea moithuti, mohlala, ka mokhoa oa liteko. Sena se thusa ho etsa bonnete ba hore mokhoa oa ho ruta oa atleha le ho etsa liphetoho ho mokhoa o khethiloeng ha ho hlokahala.

Likhopolo tse amanang

Methodology e na le likhopolo tse 'maloa tse amanang, tse kang paradigm le algorithm. Moelelong oa mahlale, paradigm ke tebello ea maikutlo ea lefatše. E na le likhopolo tse ngata tsa motheo le likhopolo-taba tse akaretsang, tse bontšang hore na liketsahalo tse ithutoang li lokela ho nahanoa joang le hore na ke mekhoa efe ea saense e nkoang e tšepahala bakeng sa ho ithuta eona. Borateori ba fapaneng ba totobatsa likarolo tse tšoanang tsa mekhoa, mohlala, hore li bopa pono e akaretsang mabapi le liketsahalo tse ithutoang le ho thusa mofuputsi ho li bona ka tsela e ncha.

Ho saense ea khomphutha, algorithm ke mokhoa kapa mokhoa oa ho fihlela tharollo ea bothata ka mehato e lekanyelitsoeng. Mohato o mong le o mong o tlameha ho hlalosoa ka nepo e le hore o ka etsoa ka mokhoa o hlakileng bakeng sa ts'ebeliso ka 'ngoe. Mohlala, algorithm ea Euclidean ke algorithm e rarollang bothata ba ho fumana karohano e kholo ka ho fetesisa ea linomoro tse peli. E ipapisitse le mehato e bonolo joalo ka ho bapisa linomoro tse peli le ho tlosa e 'ngoe ho tse ling.