Thomas Mtobi Mapikela
Thomas Mtobi Mapikela (1869-1945) e ne e le e mong wa bo-ntate-moholo ba Mokgatlo wa Machaba wa Baahi ba Afrika Borwa o ileng wa thehwa ka 1912 mme ka 1923, mme wa fetoha Mokgatlo aa Afrika eleng ANC. O ne a sebetsa e le mmetli wa mapolanka, empa kapele o ile a bapala karolo e kgōlō dipolotiking nakong ya tlhorō ya mosebetsi wa hae. O tumme ka ho kenya letsoho ho fihlelleleng demokrasi Afrika Borwa.
Bophelo hae ba pele
[fetola | fetola mohloli]Thomas Mtobi Mapikela o hlahile ka la 12 Pudungwana 1869 sebakeng se bitswang Hleuhoeng Lesotho, e ka bang dikhilomithara tse 10 ka borwa ho Ficksburg. O ne a tswaletswe ho leloko la maHlubi. Hamorao lelapa la hae le ile la fallela Cape Colony moo Mapikela a ileng a fumana thuto ya hae ya mathomo Queenstown. O ile a etsa thuto ya hae ya phahameng ho Grahamstown Natives' College moo a ileng a tshwaneleha e le moetsi wa dikabinete. [1]
Mosebetsi wa botsebi
[fetola | fetola mohloli]Ka 1892, ha a le dilemo di 23, Mapikela o ile a fallela Bloemfontein mme a dula toropong e bitswang Waaihoek moo a ileng a sebetsa e le mmetli wa mapolanka le mohahi. E ne e le nakong ena moo a ileng a ba le seabo dipolotiking. Motse wa Waaihoek o ne o le haufi le moo hona jwale ho nang le seteishene sa motlakase sa Bloemfontein le ditora tsa ho futhumatsa. Hape ke moo ho thehwang ntlo ya Mokgatlo wa Afrika wa Naha - Kereke ya Sekolo sa Wesleyan. [2]Waaihoek, Mapikela o ne a e-na le matlo a mabedi a ileng a heletswa nakong ya ho tloswa ha batho ba batsho sebakeng seo. Batho ba batsho ba tswang Waaihoek ba ile ba iswa Batho Location. O ne a sa dumellwa ho ba le matlo a mabedi mme hamorao a iketsetsa ntlo ya mekato e mmedi. E ne e le eena feela motho motseng wa Batho ya neng a dumellwa ho ba le ntlo ya mekato e mmeli. Batho Township e ile ya thehwa ka 1918 mme kaho ya matlo a matjha e ile ya qala nakwana ka mora moo.[3]
Ka 1903, Mapikela o ile a theha khamphani ya hae e ikemetseng ya ho hira mehaho. O ne a etsa thepa ya ka tlung ya ditlhaloso tse ngata bakeng sa dikolo tse haufi le Bloemfontein. [4] Puong ya hae ka la 25 November 1940, Mapikela o itse:
Ke nna monna ya entseng thepa yohle ya ka tlung bakeng sa Grey College le Univesithi ea Orange Free State le ya Ma-Europe, Ma-Europe a mang, a ile a botsa hore na ke hobaneng ha letswallwa le lokela ho dumellwa ho nka bohobe molomong ya bana ba lona. Hase hore ha ke utlwisise mosebetsi wa ka... setho sa Paramente se ile sa re se ke ke sa dumella motho wa habo rona ho etsa mosebetsi oo, o lokelang ho etswa ke Ma-Europe. Re fedisitswe. O tsamaisa lenaneo lohle... empa ka kOpo re tshware hantle.[5]
Mapikela o ne a ameha haholo-holo ka ho thewa ha dithapo tsa marulelo a lehong, le ho kenya kapa ho etsa thepa ya thepa e kgethehileng ya lehong. [7]
Mosebetsi wa dipolotiki
[fetola | fetola mohloli]Ka mora hore Rephabliki ya Free State e kopanelwe le Brithani ka 1900, mekga ya dipolotiki ya batho ba batsho e ile ea hlaha. Mapikela e ne e le e mong wa ditho tsa sehlopha se neng se ile Brithani ho ya ipelaetsa ka Molao wa Union of South Africa. Ka May 1903, o ile a fetoha setho sa Komiti ya Botho ba Batho ba Bloemfontein (BNCV) e ileng ya nkela Komiti ya Batho ba Batho ba Setereke sa Bloemfontain sebaka. Ka 1904, o ile a ba le seabo ho theheng Mokhatlo wa Orange River Colony Vigilance Association mme ka 1906 ya e-ba mohlokomedi wa yona wa ofisi. [6]Ho thehwa ha Mokgatlo wa Native Vigilance le Mokgatlo wa Ma-Native wa Orange River Colony (eo hamorao e ileng ya bitswa Orange River Native Congress - ORNC), ho ile ha bula tsela ya hore Mapikela a hlahe dipolotiking. Mekga ena ya dipolotiki e ne e lwanela haholo-holo ho lokolla batho ba batsho, ho akarelletsa ho fana ka ditokelo tse feletseng tsa dipolotiki ho batho ba batswe le ho sireletsa boiketlo ba dipolotiki, setjhaba le bodumeli ba batho ba Afrika. Ka June 1906, Mapikela o ile a kgethwa e le mongodi-kakaretso wa ORNC. Ka 1909, sehlopha se neng se lwantsha bonngwe, se etelletsweng pele ke William Schreiner, se ne se akarelletsa Mapikela, John Tengo Jabavu, Abdullah Abdurrahman, Walter Rubusana le Matt Fredericks. Banna bana ba ile ba ya London ho ya ipelaetsa kgahlanong le 'muso oa Brithani ka litokisetso tsa bona tsa kgethollo ya merabe ya molao wa Afrika Boroa. Leeto la bona le ile la hloleha leha ho le jwalo kaha melawana ya SA Act e ile ya kenngwa Union of South Africa.Jwaloka mopresidente oa Free State Native Congress, Mapikela o ile a bapala karolo e hlahelletseng ho theheng Congress National Native Congress (SANNC) ya Afrika Boroa ka 1912, e ileng ya bitswa African National Congress hamorao ka 1923. O ile a ba sebui sa yona sa semmuso ka dilemo tse 28 ho tloha ha se thehwa ho fihlela ka 1940. Ka lebaka la ho bua ha hae maleme a mangata, sena se ile sa mo beha boemong bo botle ba ho tswela pele e le sebui sa mokgatlo. Ka 1913, e ne e le karolo ea sehlopha se neng se etela Borithane, se neng se ipelaetsa kgahlanong le Molao wa Naha wa 1913 o neng o fa batho ba batsho feela 8% ya naha ya bona ya Afrika Borwa. Ka 1919, Mapikela o ile a ameha ho thehweng ha molao-motheo wa SANNC e neng e le polelo ya leano la mokgatlo ka dilemo tse ngata hamorao. Lilemong tsa bo-1930, Mapikela o ile a sebeletsa dikomiting tse etellang pele tsa ANC le All African Convention - e neng e tshwaretswe ka 1935 ho hanyetsa Melao ya bobedi ya Hertzog (J. B. M. Hertzog) le ho tlosoa ha Maafrika a Cape ho tsoa lenaneng la Baboledi ba Kakaretso. Ha ho thehoa Lekgotla la Baemedi ba Maindia ka 1937, Mapikela o ile a ema bakeng sa Lekgotla mme hamorao a kgethwa e le setho sa phethahatso. Dipuisanong tsa Lekgotla, o ne a tumme ka boikemisetso ba hae bo tiileng le semelo sa hae se manganga ha a dumela mohopolong o mong.
Ntlo ya Mapikela le Se bolelwang ke yona
[fetola | fetola mohloli]Ntlo ea Mapikela e nang le likamore tse 12 e lutse setulong sa 22093 Batho Location e Bloemfontein. E fumaneha sekhutlong sa Community le Makgothi Streets. Ntlo ena e ile ea e-ba sebaka sa kopano bakeng sa ANC hammoho le sechaba. Ka holim'a mokatong o isang monyako oa ntlo, o patiloeng ka karolo e itseng ke mokhahlelo oa bobeli, ho ngotsoe 'Ulundi-Kaya' e bolelang 'ntlo ea sebaka se ka thōko.' Ka nakoana, ho ne ho lumeloa hore Mapikela House e ne e le sebaka sa ho theha ANC. Leha ho le joalo, lipatlisiso li entse qeto ea hore ha ho joalo. Kaha ntlo e Batho e hahiloe lilemo tse 'maloa feela ka mor'a ho theoa ha ANC, ka sebele ha se sebaka sa ho theha ANC. Ntlo e hahiloe pakeng tsa 1923 le 1926.[7]
Bona hape
[fetola | fetola mohloli]- African National Congress
- Lethathamo la libaka tsa lefa la naha ea Free State
Mehlodi
[fetola | fetola mohloli]- ↑ Verwey, EJ (1995). New dictionary of South African Biography, vol. 1. Pretoria: HSRC Publishers. pp. 155–157. ISBN 0796916489.
- ↑ . pp. 135–139. Missing or empty
|title=(help) - ↑ Schoeman, Karel (1980). Bleomfontein: Die onstaan van 'n stad, 1846–1946. Human & Rousseau. p. 285.
- ↑ Mweli-Skota, TD (1930). The African Yearly Register: Being an illustrated biographical dictionary (Who's who) of Black folks in Africa. Orange Press. p. 185.
- ↑ . pp. 64–65. Missing or empty
|title=(help) - ↑ . pp. 67–79. Missing or empty
|title=(help) - ↑ 74. Missing or empty
|title=(help)